Đam mê và sự thanh sạch không phải là đối nghịch. Thực ra, chúng cần nhau để triển nở. Nhiều người hiểu rằng đam mê có thể làm phong phú tình yêu, nhưng ít ai nhận ra rằng sự thanh khiết lại làm gia tăng đam mê. Càng ít người hơn nữa thấy rằng đam mê là yếu tố cần thiết để xây dựng sự thanh khiết. Một lý do khiến nhiều người cho rằng chúng không thể dung hòa là do sự hiểu sai về hai từ Hy Lạp agape và eros. Các thuật ngữ này thường bị giản lược thành “tình yêu vô điều kiện của Thiên Chúa” đối nghịch với “tình yêu say đắm, tính dục”. Sự giản lược này là sai lầm.
Michael Waldstein giải thích: “Theo Thánh Giáo hoàng Gioan Phaolô II, người ta nên tránh việc tách biệt thái quá giữa eros và agape, giữa sự thỏa mãn tính dục và sự hiến trao vô vị lợi trong tình yêu giữa nam và nữ. Điều đó sẽ không còn là agape, mà là một cái tát vào mặt người phối ngẫu nếu nói rằng: ‘Anh trao ban chính mình cho em chỉ vì điều tốt của em. Anh không quan tâm đến bất cứ niềm vui nào mà em có thể mang lại cho anh.’” 127 Hy sinh và cảm xúc tính dục đều là biểu hiện của tình yêu phu thê.
Gioan Phaolô chỉ ra rằng đối với Platon, eros “đại diện cho sức mạnh nội tâm lôi kéo con người hướng tới tất cả những gì là chân, thiện và mỹ.” 128 Do đó, vấn đề không nằm ở eros. Vấn đề là dục vọng. Dục vọng tầm thường hóa eros và làm suy giảm nó. Trong mối tương quan nam nữ, eros đích thực lôi cuốn một người đến với giá trị của người kia trong trọn vẹn nam tính hay nữ tính của họ như một nhân vị, chứ không chỉ hướng tới giá trị tình dục của thân xác. Ý niệm quân bình này về eros để lại không gian cho ethos (những giá trị sâu thẳm nhất của nhân vị). Gioan Phaolô giải thích: “Trong lĩnh vực tính dục, eros và ethos (nền đạo đức) không tách biệt, không đối lập nhau, nhưng được kêu gọi gặp gỡ nhau trong trái tim con người và sinh hoa kết quả trong sự gặp gỡ đó.” 129 Không những có thể kết hợp những điều thuộc về tính dục với luân lý, mà còn là điều cần thiết. Trong hôn nhân, ethos và eros gặp gỡ nhau. 130
Dù người ta thường nhìn luân lý như những điều cấm đoán và giới luật, nhưng điều quan trọng là phải khám phá những giá trị sâu xa mà các chuẩn mực ấy bảo vệ và bảo đảm. 131 Đức Giáo Hoàng giải thích:
Cần phải liên tục khám phá lại ý nghĩa hôn nhân của thân xác và phẩm giá đích thực của việc hiến trao nơi những gì là “tính dục“. Đây là nhiệm vụ của tinh thần con người, và tự bản chất nó là một nhiệm vụ luân lý. Nếu người ta không đảm nhận nhiệm vụ này, thì chính sự hấp dẫn giác quan và đam mê của thân xác có thể dừng lại ở dục vọng vô trật tự, bị tước mất mọi giá trị luân lý, và con người, nam hay nữ, sẽ không kinh nghiệm sự viên mãn của eros, vốn bao hàm khát vọng thăng hoa của tinh thần con người hướng về điều chân, thiện, mỹ, để cho những gì là ‘tính dục’ cũng trở thành chân, thiện, mỹ. 132
Chúa Giêsu không chỉ đến để cứu chuộc các linh hồn đã lạc mất, mà còn để phục hồi nhân tính của chúng ta — cả hồn lẫn xác — với tất cả những gì làm nên con người, bao gồm cả ước muốn tính dục. Do đó, sự biến đổi của eros là một phần không thể tách rời của đời sống Kitô hữu. 133 Và một lần nữa, điều này không có nghĩa là dập tắt ước muốn. Trái lại, Gioan Phaolô giải thích rằng việc thực hành những nguyên tắc này khiến cho những biểu hiện tình cảm “trở nên mãnh liệt hơn về phương diện thiêng liêng và nhờ đó được phong phú hơn.” 134
Vậy nên, eros và agape không chỉ không phải là đối thủ, mà còn cần nhau để đạt đến sự hoàn thiện. Theo lời Gioan Phaolô: “Agape mang eros đến sự viên mãn đồng thời thanh luyện nó.” 135 Hoặc như một thần học gia Chính Thống giáo diễn tả: “Không có agape, eros sẽ què cụt, phiến diện — cuối cùng nó sụp đổ và thậm chí không còn là eros; ngọn lửa tàn lụi và tất cả những gì còn lại chỉ là mối bận tâm ích kỷ với chính mình. Một eros như thế chưa bao giờ vượt lên trên tình yêu bản thân.” 136 Vì bắt nguồn từ tình yêu bản thân, sự thiếu khiết tịnh (dâm dục) là “sự thất bại toàn diện của eros.” 137 Nó là một hình thức yếu đuối và bất toàn của ước muốn. Ngược lại, “Khiết tịnh chính là eros trong hình thức thánh thiêng của nó.” 138
Sách Giáo Lý cũng nhắc lại điều này, rằng sự thanh khiết cho phép chúng ta “biết đón nhận tha nhân như người ‘thân cận’, biết nhận ra thân xác của mình cũng như của người khác… là phản ánh của Thiên Chúa tuyệt mỹ.” 139 Chúng ta có thể có ý niệm lý trí về phẩm giá của một nhân vị, nhưng nếu bị dục vọng chi phối, chúng ta sẽ không thật sự cảm nhận và kinh nghiệm được thực tại này. Ngay từ khởi đầu, eros đã được ban cho để trở thành sức mạnh yêu thương như Thiên Chúa yêu thương. Nó là sự nếm trước và là lời mời gọi đến sự viên mãn tối hậu của eros trong hiệp thông vĩnh cửu với Thiên Chúa, và Ngài muốn khôi phục lại mục đích nguyên thủy của nó.
Những cái nhìn thần học này thật đẹp, nhưng có thể khiến người ta tự hỏi làm sao chúng liên hệ được với cuộc sống trần thế của chúng ta. Làm sao có thể có một sự thanh khiết say đắm như thế khi trái tim và trí óc chúng ta thường xuyên bị tội lỗi làm vẩn đục? Liệu thật sự có thể nhìn thân xác con người như một “biểu hiện của vẻ đẹp thần linh” chăng?
127 Pope John Paul II, Man and Woman He Created Them, 125.
128 TOB 47:2.
129 TOB 47:5.
130 Cf. TOB 101:3.
131 Cf. TOB 47:6.
132 TOB 48:1.
133 Cf. TOB 47:5.
134 TOB 128:3.
135 TOB 113:5.
136 Patitsas, “Chastity and Empathy,” 10.
137 Ibid., 42.
138 Ibid., 7.
139 Catechism of the Catholic Church 2519.
Leave a Reply